Kosmiczne śmieci i nie tylko obserwuje teraz nowoczesny teleskop UZ, który pojechał do Chile

Skąd nowoczesny teleskop, wart 450 tys. zł, wziął się na Uniwersytecie Zielonogórskim?
Uczelnia wydała te pieniądze z własnego budżetu. Instytut Astronomii w badaniach naukowych odnosi wielkie sukcesy i warto w naukę inwestować. I rok temu znalazł się on w Zielonej Górze.
Rektor UZ prof. dr hab. Wojciech Strzyżewski przypominał, że o takim teleskopie marzył nieżyjący już prof. Janusz Gil (jego imię nosi Instytut Astronomii). I że pewnie teraz z zadowoleniem patrzy na dokonania jego następców i cieszy się z nimi z zakupu. Superteleskop oznacza możliwość prowadzenia różnych badań naukowych.

Teleskop przewieziony został najpierw do Hiszpanii, na specjalną farmę obserwacyjną. Panują tam doskonałe warunki, wiele pogodnych nocy, znikome zanieczyszczenie światłem oraz niska wilgotność powietrza. Po roku teleskop miał być przeniesiony… I tak też się stało.
Trafił na półkulę południową, do Chile, o czym poinformowali na czwartkowej konferencji prasowej przedstawiciele Instytutu Astronomii: prof. dr hab. Andrzej Maciejewski - dyrektor Instytutu Astronomii UZ, dr Michał Żejmo i dr Magdalena Szkudlarek. Podczas spotkania dziennikarze mieli okazję zobaczyć, na czym polegają obserwacje nieba w formie zdalnej na tym właśnie teleskopie.

ROTUZ to Robotyczny Optyczny Teleskop Uniwersytetu Zielonogórskiego, będący systemem dwóch teleskopów zwierciadlanych. Po rocznej pracy w Hiszpanii, superurządzenie zostało przeniesione do Chile. Dzięki temu zwiększy się liczbę nocy obserwacyjnych, a co za tym idzie liczbę gromadzonych danych. W Polsce mamy średnio około stu pogodnych nocy w roku, natomiast w Chile, jest ich aż 320. Warunki obserwacyjne panujące w tym miejscu są jednymi z najlepszych na całym świecie, co było jednym z argumentów zmiany lokalizacji.
Dzięki systemowi ROTUZ Instytut Astronomii UZ stał się istotnym elementem w badaniach wielkich międzynarodowych projektów jak GAIA Follow-up czy TESS Follow-up. Obie misje kosmiczne są przełomowe w kontekście poszukiwania i badania obiektów typu planet pozasłonecznych, gwiazdowych czarnych dziur czy brązowych karłów w naszej Galaktyce. Dane z misji kosmicznych tworzą bazę obiektów do dokładniejszych badań za pomocą teleskopów naziemnych m.in. takich jak ROTUZ.

Drugim głównym zadaniem uniwersyteckiej nowej aparatury jest prowadzenie obserwacji we współpracy z firmami z przemysłu kosmicznego w ramach projektu „European Space Surveillance and Tracking - EU SST” prowadzonego przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA). Projekt ten dotyczy obserwacji i wyznaczania orbit śmieci kosmicznych zagrażających pracującym tam satelitom oraz statkom kosmicznym. Obserwacje w ramach tego ważnego projektu prowadzone są przez sieć teleskopów rozmieszczonych na całym świecie, która jednak zdominowana jest przez teleskopy zlokalizowane na półkuli północnej. ROTUZ stał się jednym z elementów tego systemu, a umieszczenie go w Chile pozwoliło na uzupełnienie luki aparaturowej i tym samym poprawienie zakresu śledzenia śmieci kosmicznych na orbicie.
Udział we wspomnianych wyżej projektach, a także własne kampanie obserwacyjne prowadzone za pomocą teleskopu ROTUZ stanowią cenny wkład i rozszerzają zakres badań naukowych prowadzonych w IA UZ, czego dowodzą pierwsze publikacje w recenzowanych czasopismach.

Teleskop na półkuli południowej posiada ogromny potencjał dydaktyczny i promocyjny oraz stanowi niezastąpioną pomoc naukową na zajęciach. Mamy możliwość prowadzenia obserwacji dydaktycznych w godzinach porannych czasu polskiego, znacznie ułatwiając dostęp studentom do sprzyjających warunków. Dodatkowo przesunięcie pór roku sprawia, że latem, gdy w Polsce są krótkie noce obserwacyjne bądź ich wcale nie ma, w Chile są długie zimowe noce, co ułatwia prowadzenie praktyk i potencjalnie może zwiększyć zainteresowanie studentów uczestnictwem w projektach naukowych.